Geðheilsumiðstöð barna tók formlega til starfa 1. apríl 2022. Þetta er nýtt úrræði hjá Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins sem þjónustar börn og fjölskyldur á landsvísu.
Miðstöðin sameinar þjónustu sem Þroska og hegðunarstöð, Geðheilsuteymi Fjölskylduvernd og nýtt meðferðarteymi fyrir börn og unglinga hafa veitt hingað til. Markmiðið er að þessi nýja miðstöð efli enn frekar þjónustu fyrir börn og fjölskyldur þeirra.
Geðheilsumiðstöð barna (GMB) veitir 2. stigs heilbrigðisþjónustu á landsvísu fyrir börn að 18 ára aldri. Miðstöðin sinnir greiningu, ráðgjöf og meðferð vegna geð- og þroskavanda barna og unglinga.
Þverfaglegur starfshópur vinnur eftir markvissu skipulagi með fagleg gæði að leiðarljósi. Áhersla er á gott viðmót og fjölskyldumiðaða þjónustu. GMB á reglulegt samstarf við þjónustuveitendur víðsvegar um landið og sinnir starfsþjálfun háskólanema á sviðinu.
Starfsemi Geðheilsumiðstöðvarinnar er á tveimur stöðum, Þönglabakka 1 í Reykjavík og Bæjarlind 1-3 í Kópavogi.
Þáttakendur greiða fyrir námskeið, að öðru leyti er þjónustan gjaldfrjáls.
Meðan lokið er við móta starfsemi nýrrar miðstöðvar, gilda upplýsingar um þjónustu á vefsíðu eldri einingar:
Geðheilsumiðstöð barna heldur fræðslu- og meðferðarnámskeið fyrir foreldra og börn.
Barn verður til - og foreldrar líka!
Tengslamiðað námskeið fyrir verðandi foreldra.
Meira um námskeiðið
Uppeldi sem virkar - færni til framtíðar
Fyrir foreldra ungra barna.
Meira um námskeiðið
Ertu að tengja? Uppeldi, tengsl og foreldrahlutverkið
Námskeiðið er ætlað foreldrum 1-5 ára barna.
Meira um námskeiðið
Uppeldi barna með ADHD
Fyrir foreldra barna með hamlandi ADHD einkenni.
Meira um námskeiðið
Klókir litlir krakkar
Fyrir foreldra 3 - 6 ára barna sem eru ofurvarkár og kvíðin.
Meira um námskeiðið
Snillingarnir
Fyrir 9 - 12 ára börn sem greinst hafa með ADHD.
Meira um námskeiðið
Vinasmiðjan
Fyrir 10 - 12 ára börn sem greinst hafa á einhverfurófi.
Meira um námskeiðið
Meðferð fyrir unglinga með OCD
Fyrir foreldra og unglinga á aldrinum 12-18 ára.
Meira um námskeiðið
Reglulega er boðið er upp á námskeið fyrir fagfólk sem vill öðlast réttindi til að vera leiðbeinendur á námskeiðum sem Geðheilsumiðstöð barna hefur þróað.
Klókir litlir krakkar - Leiðbeinendanámskeið
Nánari upplýsingar
Snillingarnir - Leiðbeinendanámskeið
Nánari upplýsingar
Uppeldi barna með ADHD - Leiðbeinendanámskeið
Nánari upplýsingar
ADIS Námskeið fyrir fagfólk
ADIS kvíðagreiningarviðtalið fyrir börn er notað af fagfólki um allan heim. GMB stendur reglulega fyrir námskeiði um notkun viðtalsins.
Meira um námskeiðið
Sinnt er nánari greiningu bara og unglinga að 18 ára aldri ef sterkar vísbendingar eru um athyglisbrest, ofvirkni (ADHD) eða skyldar raskanir, svo sem tilfinningavanda, hegðunarerfiðleika, samskiptavanda eða hamlandi einkenni einhverfurófs.
Viðmið er að greind sé almennt yfir viðmiðum um þroskahömlun og fötlun af þeim sökum. Ef helstu áhyggjur snúa að greindarskerðingu, málþroskaröskun eða sértækum námserfiðleikum heyrir málið undir skólaþjónustu en ekki GMB. Ekki skal vísa börnum í nánari greiningu ef þau eru þegar eru á biðlista hjá öðrum greiningaraðilum.
Skilyrði fyrir tilvísun er að frumgreining hafi bent til vanda sem veldur hömlun í daglegu lífi og að mælt hafi verið með markvissri íhlutun. Ef einkenni eru væg eða miðlungs alvarleg skal fyrst láta reyna á úrræði og endurmeta stöðuna eftir um 6 til 12 mánuði.
Fagaðilar í heilbrigðis-, fjölskyldu-, skóla- og félagsþjónustu geta vísað börnum að uppfylltum skilyrðum um forvinnu. Beiðnir skulu berast á sérstökum eyðublöðum ásamt skriflegu leyfi foreldra/barna og öðrum fylgigögnum.
Tilvísanir skulu sendar rafrænt í gegn um Signet Transfer. Smella á tengilinn hér fyrir neðan, skrá sig inn með rafrænum skilríkjum, velja fyrirtæki Heilsugæsla höfuðborgarsvæðis, hóp Geðheilsumiðstöð barna - tilvísanir og draga skjal inn á viðeigandi reit.
Senda gögn með öruggum hætti í gegnum Signet
Ef óvissa er um þörf á aðkomu GMB má leita samráðs í tölvupósti eða símleiðis.
Allar tilvísanir eru metnar af þverfaglegu inntökuteymi fljótlega eftir móttöku. Ef gögn eru metin fullnægjandi fá foreldrar, tilvísandi og heimilislæknir svar sem staðfesta að barnið sé komið á biðlista og veitir ýmsar viðeigandi upplýsingar.
Ef upplýsingar í tilvísun benda ekki til að þörf sé á aðkomu GMB er málinu vísað frá. Sama á við ef tilvísunargögn eru ófullnægjandi og umbeðin viðbótargögn berast ekki innan tilskilins tíma.
Eftir biðtíma, sem fer eftir stöðu á biðlista og alvöru máls, eru næstu skref þessi:
Til að tilvísun teljist fullnægjandi, þarf eftirfarandi:
Sé óskað eftir greiningu þurfa tölulegar niðurstöður að liggja fyrir:
Önnur gögn sem lýsa vanda og styðja við umbeðna þjónustu.
GMB hefur heimild til að vísa máli frá komi í ljós við inntöku að meðferð máls eigi heima í öðrum kerfum eða sé í vinnslu annarsstaðar og þjónusta GMB muni ekki koma til með að bæta við þá þjónustu
Eyðublöð
Nánari lýsingar á eiginleikum og notkun prófa og matslista fást í Matstækjalýsingar.
Frumgreining á við um fyrstu formlegu athuganir sem gerðar eru eftir að grunur vaknar um frávik í þroska, hegðun eða líðan barns og fer oftast fram á 1. þjónustustigi eða hjá sérfræðingum á stofu.
Fyrsti grunur um frávik getur komið fram í skoðunum í ung- og smábarnavernd heilsugæslu. Ef áhyggjur vakna hjá foreldrum ættu þeir fyrst að leita til heilsugæslu, en hafi kennarar áhyggjur leita þeir til skólaþjónustu síns skóla, eftir samráð við foreldra og samstarfsfólk.
Tilgangur frumgreiningar er að kortleggja stöðu og meta þörf á íhlutun og nánari greiningu. Því fyrr sem frávik greinast og íhlutun hefst, því meiri líkur eru á góðum árangri. Vitneskja um hver vandi barns er eykur skilning á þörfum þess, spáir fyrir um framtíðarhorfur og leiðbeinir um hvers konar úrræði gagnist best.
Í framhaldinu er ráðlagt um úrræði í samræmi við niðurstöður t.d. stuðning eða sérkennslu í skóla, meðferð eða sértæka færniþjálfun fyrir barn og/eða ráðgjöf og fræðslu fyrir foreldra.
Nánari greining kemur til ef frumgreining gefur sterkar vísbendingar um eina eða fleiri raskanir sem þörf er á að kanna og skilgreina betur. Samhliða tilvísun í nánari greiningu þarf að tryggja að barn og foreldrar fái úrræði í samræmi við fyrri niðurstöður.
Nánari greining er ferli athugana, prófana og greiningarviðtala þar sem fleiri en einn fagaðili kemur við sögu. Hluti af greiningarferlinu er að afla upplýsinga frá foreldrum og kennurum, m.a. til að skoða breytingar yfir tíma og meta árangur íhlutunar sem þegar hefur verið reynd.
Nánari greining getur staðfest eða hrakið vísbendingar um röskun og/eða leitt í ljós aðrar raskanir eða víðtækari vanda. Niðurstöðurnar nýtast til að skipuleggja heppilegasta innihald og framkvæmd áframhaldandi íhlutunar. Auk sérhæfðra úrræða í skóla er oft mælt með lyfjameðferð fyrir barn og ráðgjöf, sálfræðimeðferð, fræðslu og færniþjálfun fyrir barn og/eða foreldra.
Ýmsar sérhæfðar stofnanir sinna nánari greiningu þroska- og hegðunarfrávika, svo sem GMB, BUGL og GRR.
Matstæki sem notuð eru á GMB eða sem þarf vegna tilvísana
Revised Children´s Anxiety and Depression Scale-Youth Version
RCADS sjálfsmatslistinn er ætlaður börnum og ungmennum á aldrinum 8-18 ára og metur kvíða og depurðareinkenni. Hann er samsettur af fimm kvörðum: Félagskvíði, Ofsakvíði, Aðskilnaðarkvíði, Almennur kvíði, Áráttu-þráhyggja og Depurð.
(CPT: Conners’ Continuous Performance Test)
CPT er tölvupróf sem metur hvernig 6 ára og eldri börnum gengur að stjórna og viðhalda athygli og halda aftur af hvatvísi. Í prófinu fylgist barnið með og bregst við bókstöfum sem birtast á tölvuskjá en þarf að halda aftur af svörun þegar einn tiltekinn stafur birtist. Prófið gefur upp ákveðnar líkur á hvort barn glími við athyglisbrest- og ofvirkni/hvatvísi (ADHD) með því að bera frammistöðu saman við svör bandarískra barna greind með ADHD og samanburðarhóp án ADHD.
ADHD Rating Scale
Með ADHD listanum eru metin einkenni um ofvirkni og athyglisbrest. Þau einkenni sem spurt er um samsvara greiningaratriðum í DSM-IV greiningarkerfinu. Svör foreldra og kennara eru borin saman við það sem vitað er um svör foreldra og kennara íslenskra og bandarískra barna og unglinga á aldrinum 4–16 ára.
SDQ: Strength and Difficulties Questionnaire
SDQ listinn gefur vísbendingar um hegðun, tilfinningar og félagsleg samskipti barna 5 ára og eldri. Svör fullorðinna er þekkja barnið vel eru borin saman við svör foreldra og kennara íslenskra barna. Gefin eru heildarstig, auk þess sem stig fást fyrir undirkvarða sem taka til ofvirkni, erfiðleika í, tilfinningum og samskiptum við jafnaldra, auk hæfni í félagslegum samskiptum.
SP: Sensory Profile2
Matslistinn gefur mynd af skynúrvinnslu barna frá fæðingu til 14:11 ára.
Metið er skynúrvinnslumynstur barna eins og það birtist við athafnir barna heima, í skóla eða í samfélaginu. Foreldrar eða kennarar merkja við tíðni viðbragða barns við ýmsum daglegum skynhlöðnum atburðum/áreitum. Niðurstöður gefa mynd af skynúrvinnslu barnsins og þörf fyrir aðlögun viðfangsefna og umhverfis. Matstækið er staðalbundið og viðmið eru bandarísk.
M-FUN: Miller function and participation scales
M-Fun er staðalbundið próf börn 2;6 til 7;11 ára. Prófið skiptist í tvö aldursbil (2;6-3;11 og 4;0-7;11) og er metur færni við að samhæfa Sjón og hreyfingar; Fínhreyfingar og Grófhreyfingar. Leggja má hlutana fyrir hvern fyrir sig eða alla saman. Niðurstöður fyrir hvern hluta eru settar fram í mælitölum og hundraðsröðum. Matslistar fyrir foreldra og kennara um þátttöku í heima- og skólaumhverfi fylgja matstækinu. Viðmið eru bandarísk.
M-ABC2 er staðalbundið hreyfiþroskapróf fyrir 3-16 ára
börn Prófið skiptist í þrjú aldursbil (3-6; 7-10; 11-16).
Metnir eru þrír þroskaþættir: Fínhreyfingar og fingrafimi, Sambeiting sjónar og hreyfinga, Jafnvægi í kyrrstöðu og á hreyfingu. Niðurstöður eru settar fram í staðaltölum (meðalgeta er 7-13) og hundraðsröð þar sem (miðgildi er 50). Viðmið eru bresk.
FBDI er spurningalisti um þátttöku og færni barna við ýmsar daglegar athafnir.
Spurt er um þætti sem lúta að eigin umsjá, leik og tómstundaiðju, þátttöku í skólastarfi, skynjun og hreyfingum auk handbeitingar og fínhreyfivinnu.
Adolescent/Adult Sensory Profile, AASP
Staðalbundinn sjálfsmatslisti fyrir aldurshópinn 11-65 ára eða eldri. Samanstendur af 60 staðhæfingum sem meta skynjun og skynúrvinnslu sem tengist daglegu lífi. Einstaklingur merkir við tíðni viðbragða við ýmsum daglegum skynhlöðnum atburðum/áreitum. Niðurstöður nýtast til að fá mynd af skynúrvinnslu viðkomandi og þörf fyrir aðlögun viðfangsefna og umhverfis. Matstækið er staðalbundið og viðmið eru bandarísk.
COSA: Child Occupation Self Assesment
COSA er sjálfsmatslisti fyrir börn 8–17 ára og er ætlað að afla upplýsinga um upplifun barna á eigin iðju og hvernig umhverfið hefur áhrif á daglegar athafnir þeirra. Matslistinn gerir börnum kleift að láta í ljós skoðanir sínar á daglegum viðfangsefnum.
Autism Diagnostic Observation Schedule, 2. útgáfa
ADOS-2 er staðlað matstæki sem byggir á beinni athugun á hegðun. Það metur tjáskipti, gagnkvæm félagsleg samskipti, áhugamál og hegðun þegar grunur er um röskun á einhverfurófi. Verkefni gera prófanda kleift að athuga hegðun sem skilgreind er sem mikilvæg fyrir greiningu raskana á einhverfurófi. Áherslan er m.a. á leik, samræður, spurningar sem snúa að félagsþroska og tilfinningum og atriði sem lúta að daglegu lífi auk verkefna s.s. að endursegja stutta sögu og búa til sögu úr hlutum. ADOS matstækið er í fjórum einingum (modules) sem hver tekur um 35‐40 mínútur í fyrirlögn. Einungis ein eining er lögð fyrir hvern skjólstæðing og val á einingu til fyrirlagnar fer eftir málfærni og aldri.
Autism Diagnostic Interview
ADI er kerfisbundið viðtal við foreldra eða umsjónaraðila til að greina einhverfu og tekur um 1½-3 klukkustundir. Í viðtalinu er aflað upplýsinga um þroskasögu og einkenni einhverfu, bæði eins og einkenni eru í dag og við 4-5 ára aldur, þegar einkenni einhverfu eru oft mjög skýr. Atriðin ná yfir þrjú einkennasvið einhverfu sem skilgreind eru út frá DSM-IV og ICD-10, en þau eru; félagsleg samskipti; mál og tjáskipti og sérkennileg og áráttukennd hegðun. Viðtalið má nota frá tveggja ára þroskaaldri.
Spurningalisti um félagsleg tjáskipti (æviskeiðs-útgáfa) (SCQ)
SCQ er skimunarlisti sem lagður er fyrir foreldra eða forráðamenn barna eldri en fjögurra ára. Alls eru 40 spurningar sem snúa að einhverfurófseinkennum og svarmöguleikar eru já og nei. Mikilvægt er að listanum sé svarað af þeim sem best þekkir til þroskasögu barnsins og núverandi hegðunar. Niðurstöður eru túlkaðar út frá fjölda stiga og fari stig yfir 15 er það vísbending um mögulega einhverfurófsröskun. Listinn skal lagður fyrir og túlkaður af fagaðila sem hefur góða þekkingu á einhverfurófseinkennum.
Vineland Adaptive Behaviour Scales – Second Edition (VABS-III), Survey Interview Form
VABS-III er hálf staðlað viðtal til að meta aðlögunarfærni barna og unglinga með því að afla upplýsinga frá foreldrum. Aðlögunarfærni nær yfir tiltekna hegðun sem einstaklingur þarf að búa yfir til að eiga samskipti við aðra og leysa ýmis viðfangsefni í daglegu lífi. Við úrvinnslu er tekið mið af aldri barnsins og færni borin saman við frammistöðu jafnaldra. Matstækið skiptist í fjögur megin svið: Boðskipti, Athafnir daglegs lífs, Félagsleg aðlögun. Viðmið eru bandarísk.
CARS2-HF: Childhood Autism Rating Scale, Second Edition, High Functioning Version)
ASSQ: Autism Spectrum Screening Questionnaire
ASSQ listinn metur einkenni sem líkjast einkennum barna með Asperger heilkenni eða annan vanda á einhverfurófi. Á listanum eru 27 atriði. Svarandi tekur afstöðu til þess hvort atriðin eigi við barnið eða ekki og hversu vel þau eigi við á kvarðanum 0, 1 og 2. Gjarnan eru fengin svör foreldra og kennara. Fari stigafjöldi hvers svaranda um og yfir 20 er mögulega um vanda á einhverfurófi að ræða og ef til vill ástæða til að meta nánar. Listinn er ætlaður við mat á börnum frá 6 ára aldri.
Greindarpróf Wechslers fyrir börn - fjórða útgáfa (WISC-IVIS)
WISC-IVIS prófið veitir mikilvægar upplýsingar um vitsmunaþroska barna, 6:0 til 16:11 ára. Notuð eru tíu ólík undirpróf, þar sem leysa á ýmis verkefni sem reyna á almenna greind og sértækari þætti. Verkefni eru t.d. tengd orðaforða, röksemdafærslu, minni o.fl. Undirprófin flokkast í fjóra þætti, Málstarf, Skynhugsun, Vinnsluminni og Vinnsluhraða. Fyrir þessa þætti og heildarútkomu fást niðurstöður í mælitölum. Meðalgeta barna er á bilinu 85 til 115 þegar um mælitölur er að ræða en fyrir stök undirpróf er meðal frammistaða á bilinu 7-13. Árangur barna er borinn saman við árangur íslenskra jafnaldra.
Mat á starfshæfni barna (CGAS: Children´s Global Assessment Scale)
Alhliða matskvarði sem fagaðilar nota til að meta skerðingu á almennri starfshæfni barna á aldrinum 4–16 ára. Valin er stigatala á kvarðanum 1-100 sem er talin lýsandi fyrir starfshæfni barns undanfarinn mánuð. Ákveðnar lýsingar á starfshæfni liggja að baki tölunum. Lág tala gefur til kynna meiri skerðingu en há tala.
Hér er safn upplýsinga og hagnýtra ráðlegginga, undir samheitinu Hagnýt ráð. Ráðin eru t.d. ætluð foreldrum og kennurum barna sem glíma við einkenni ADHD, kvíða eða álíka vanda. Þessi ráðablöð hafa verið tekin saman af fagfólki og byggja öll á vönduðum, viðurkenndum hand- og fræðibókum.
Forstöðumaður: Linda Kristmundsdóttir
Við viljum vita hvað þér finnst um þjónustu okkar. Þú getur sent okkur tölvupóst eða talað beint við starfsfólkið.
Ábendingar um hvað betur má fara hjálpa okkur að gera enn betur.
Ef þú vilt styrkja Styrktarsjóð ÞHS getur þú lagt inn á reikning 537-26-490315 (kt. 490315-1600).
Með því að merkja við að senda tölvupóst á netfangið throski@heilsugaeslan.is tryggir viðkomandi að fá senda staðfestingu á móttöku styrks og þakkarbréf.
